مقایسه ی توصیف شب در خمسه ی نظامی و دیوان خاقانی

آسمان، شب و پدیده هایش از دیرباز نوع بشر را به شگفتی وامیداشته و این انگیزه را در او ایجاد می کرده که پی به اسرار آن و ستارگانش ببرد.در رساله ی حاضر به بررسی توصیف شب، پدیده ها و جلوه هایش در شعر دو شاعر قرن ششم، خاقانی شروانی و نظامی گنجوی، از لحاظ صور خیال موجود در آن پرداخته ایم که با توجه به اهمیت تشبیه و استعاره در این مقوله، این دو عنصر خیال انگیز شاعرانه بیشتر از موارد دیگر مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه ی بررسی نشان می دهد تنوع و انبوهی تشبیه و استعاره در اشعار هر دو شاعر به وفور به چشم می خورد. در دیوان خاقانی، بسامد ابیات تشبیهی که در آن شب در جایگاه مشبه و مشبهٌ به واقع شده به نسبت یکسان است. تشبیهات نظامی نیز اغلب از نوع ساده و همراه با بیان وجه شبه است.با این حال نظامی و خاقانی را می توان بیشتر شاعر خلق استعاره نامید تا تشبیه؛ استعاراتی از نوع مصرّحه. آنچه بیشتر در ابیات مربوط به وصف شب به چشم می خورد، کاربرد فراوان آرایه ی تشخیص است. این امر حاکی از پیوند انکارناپذیر و جدانشدنی انسان و طبیعت است و توجهی که دو شاعر توانای قرن ششم به این ویژگی مهم برای آفرینش اشعاری شگفت داشته اند.